İzmir’in nüfus artışı % 0,63 ile geçen yılın aksine Türkiye ortalaması olan % 0,55’in üstünde seyretmektedir. Güzelbahçe’de % 8,5, Seferihisar’da % 8,2 ve Karaburun’da yaşanan % 5,2’lik nüfus artışları dikkat çekicidir. Aynı dönemde İzmir’in merkez ilçelerinden Konak’ta % 2, Bayraklı’da % 1,7, Balçova’da ise % 1,1’lik nüfus azalışı yaşanmıştır. 2019/2020 döneminde alınan göç oranı 107.200 kişi iken, verilen göç oranı ise 92.400 kişi olmuştur.
İzmir’in 30 ilçesi bulunmaktadır. İzmir’in en kalabalık ilçeleri 507.773 nüfusu ile Buca, 479.592 ile Karabağlar ve 446.927 kişi ile Bornova’dır. Nüfusu en az ilçeler ise sırasıyla 11.329 ile Karaburun, 12.329 ile Beydağ ve 28.691 kişi ile Kınık’tır.
Bir kilometrekareye düşen kişi sayısı kentimizde 2020 itibariyle 366 olup, Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir. Bu konuda 2015 yılında yakalanan 347 kişiden beri kesintisiz bir artış yaşanmıştır. İzmir’de ortalama hane halkı büyüklüğü 2020 itibariyle 2,9’dur ve Türkiye ortalaması olan 3,3’ün altında kalınmıştır.
İzmir’de 6 yaş üstü okur yazar nüfus oranı 2020 itibariyle % 98,78 olmuştur. Net okullaşma oranı ilkokulda % 94,31, ortaokulda % 96,45, orta öğretim (lisede) ise % 89,37’dir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ilkokul artı ortaokulda 24, orta öğretim (lisede) ise 20’dir. Öğretmen başına düşen öğrenci sayısı ise ilkokulda 15, ortaokulda 14, orta öğretim (lisede) ise 10’dur.
2018 yılı itibariyle sağlık personeli başına düşen 391 hekim, 428 ise hemşire bulunmaktadır. Sağlık kurumlarında yatak başına düşen kişi sayısı ise aynı dönemde 361 olmuştur.
İzmir son yıllarda Türkiye’nin yükselen yıldızı olarak hem iş hem de sosyal boyutuyla bir çekim gücü kazanmaya başlamıştır. İzmir ciddi sayıda göç almakta, iş bulmak, çalışmak, yatırım yapmak, yeni bir hayata başlamak, emekli olmak ve tatil yapmak için çoğunlukla tercih edilmektedir. İzmir’in “Çalışılacak ve İş Yapılacak Şehir” imajının güçlendiği görülmektedir. Yeni kent merkezinde gayrimenkul yatırımları artmakta, emlak piyasası çok hızlı gelişmektedir. Konut fiyatlarındaki artış devam etmektedir. 2020 yılı içerisinde yakalanan düşük faiz oranlarıyla birlikte konut satışlarında da ciddi bir artış yakalanmıştır. Bununla birlikte bu hızlı gelişim şehir içi ulaşım, trafik, yol, kanalizasyon gibi altyapı ve okul, hastane, rekreasyon alanları üstyapı ihtiyaçlarını ve sorunlarını beraberinde getirmektedir.
| Veriler | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| İşsizlik Oranı (%) | 14,0 | 14,0 | 13,8 | 16,0 | 17,1 | --- |
| İşsiz Sayısı(Bin Kişi) (15+) | 254 | 263 | 265 | 307 | 307 | --- |
| İstihdam Düzeyi(Bin Kişi) (15+) | 1.566 | 1.611 | 1.663 | 1.620 | 1.491 | --- |
| İstihdam Oranı (%) | 47,6 | 47,5 | 48,5 | 47,2 | 42,9 | --- |
| İşgücüne Katılma Oranı (%) | 55,4 | 55,2 | 56,2 | 56,1 | 51,7 | --- |
| Kamu Yatırımları (Milyon TL) | 1.763 | 2.751 | 2.083 | 2.278 | --- | --- |
| Teşvikli Sabit Yatırım Tutarı(Milyon TL) | 1.867 | 10.522 | 10.776 | 9.892 | 12.205 | 2.861 (Ocak-Mart 2021) |
| Kurulan Firma Sayısı | 6.227 | 7.067 | 6.925 | 6.135 | 7.510 | 2.311 (Ocak-Mart 2021) |
| Kapanan Firma Sayısı (Tasfiye dahil değil) | 1.444 | 1.666 | 1.837 | 2.054 | 2.054 | 620 (Ocak-Mart 2021) |
| Vergi Gelirlerinin Tahsilatı(Milyar TL) | 53,6 | 64,4 | 77,8 | 86,7 | 97,7 | 25,3 (Ocak-Mart 2021) |
| Banka Toplam Mevduatları(Milyar TL) | 76,9 | 89,6 | 109,3 | 135,6 | 186,9 | 196,6 (Ocak-Mart 2021) |
| Banka Toplam Nakdi Kredileri(Milyar TL) | 85,8 | 109,1 | 120,8 | 140,8 | 191,5 | 201 (Ocak-Mart 2021) |
| Banka Şube Sayısı | 785 | 766 | 766 | 746 | 721 | 719 (Ocak-Mart 2021) |
| İhracat (Milyar Dolar) | 9,7 | 10,9 | 12,3 | 12,2 | 11,6 | 3,2(Ocak-Mart 2021) |
| İthalat (Milyar Dolar) | 9,7 | 10,9 | 10,6 | 8,7 | 8,5 | 2,5(Ocak-Mart 2021) |
| Gümrük Verilerine Göre İhracat (Milyar Dolar) | 17,7 | 21,0 | 21,9 | 25,9 | 22,8 | 6,4(Ocak-Mart 2021) |
| Gümrük Verilerine Göre İthalat (Milyar Dolar) | 18,2 | 21,6 | 19,6 | 16,8 | 16,9 | 5,1(Ocak-Mart 2021) |
| Konut Satış Sayısı | 81.316 | 84.184 | 75.672 | 79.221 | 93.457 | 15.358(Ocak-Mart 2021) |
Tarihte birçok farklı dil, din ve kültürü barındıran İzmir’de kültürel çeşitliliğin mekanlara da yansıdığı görülmektedir. İzmir cami, kilise, sinagog gibi kutsal yerlerin bir arada bulunduğu ender kentlerden birisidir.
Bir kıyı kenti olan ve doğal körfeze sahip İzmir’in iç körfezi kentsel alan, sanayi ve Türkiye’nin en büyük ihracat limanlarından biri olan Alsancak Limanı ile çevrelenmiştir.
İzmir’in coğrafi konumu; kent ekonomisinin ihracat, lojistik, sanayi, tarım, turizm gibi pek çok alanda gelişimine etki etmiştir.
İzmir; 9 üniversitesi, 13 Organize Sanayi Bölgesi, 2 serbest bölgesi, 4 teknoloji geliştirme bölgesi, sanayi siteleri, limanları, enerji kaynakları ve daha sayabileceğimiz pek çok özelliği ile öne çıkmaktadır. İzmir’de 2020 yılı itibariyle istihdam edilenlerin % 58,4’ü hizmet, % 33,4’ü sanayi, % 8,2’si ise tarım sektöründe çalışmaktadır. İzmir, istihdam edilme oranı açısından hizmet ve sanayi sektöründe Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamasının üstünde yer alırken, tarım sektöründe ise Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamasının altında kalmıştır.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2019 yılı verilerini baz alarak açıkladığı İl Bazında Gayrisafi Yurt İçi Hasıla 2019 yılı verilerine göre; 263 milyar TL ve % 6,1 pay ile İzmir Türkiye genelinde üçüncü sırada yer almıştır.
İzmir’de 2018 yılında kişi başına milli gelir 54.922 TL iken 2019 yılında 60.554 TL’ye yükselmiş, dolar bazında ise 11.649 dolardan 10.663 dolara gerilemiştir. Dolar bazında gerileme ilk 10’da yer alan tüm illerde görülmektedir. Kentimiz bu alanda ülkemiz genelinde İstanbul, Kocaeli, Ankara, Tekirdağ ve Antalya’dan sonra altıncı sırada yer almaktadır.
İzmir’in GSYİH’sı 2008 yılından 2019 yılına gelindiğinde 62,5 milyar TL’den 263 milyar TL’ye yükselmiştir. İzmir, İstanbul ve Ankara’nın ardından Türkiye ekonomisine en çok katkı veren üçüncü il olma konumunu korumaktadır. Ancak, kentimiz 2008 yılında Türkiye milli gelirinden % 6,28 pay alırken, 2019 yılı itibariyle bu pay % 6,10’a düşmüştür.
İzmir’deki iktisadi faaliyetlerin sırasıyla 2019 yılı itibariyle İzmir GSYH'si içindeki payı aşağıdaki gibi olmuştur.
- ·Sanayi % 26,2
- ·Hizmetler % 26,1
- ·Kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri % 10,7
- ·Gayrimenkul faaliyetleri % 7,3
- ·Meslek, idari ve destek hizmet faaliyetleri % 4,9
- ·İnşaat % 4,8
- ·Tarım, ormancılık ve balıkçılık % 4,4
- ·Finans ve sigorta faaliyetleri % 2,5
- ·Bilgi ve iletişim % 1,6
- ·Diğer hizmet faaliyetleri % 1,5
Ankara ve İstanbul’da sanayinin ekonomi içindeki ağırlığı % 20’nin altında kalırken, kentimizde bu oran % 26,2 olmuştur. Kocaeli ve Bursa’da ise bu oran % 40’lar seviyesinde olmuştur.
Ankara ve İstanbul’da tarımın ekonomiye katkısı sıfır düzeyine yakınken, kentimizde bu oran % 4,4 olmuştur. GSYİH’dan en çok payı alan illerden olan Bursa’da tarımın payı İzmir’e yakın iken Kocaeli’nin payı ise % 0,7’de kalmıştır.
Tarımda olduğu gibi gayrimenkul faaliyetleri alanında da İzmir ekonomisi diğer dört ile göre kent ekonomisinden daha çok pay almıştır.
İnşaat sektörü kentimizde Ankara ve İstanbul’a göre GSYİH’dan daha az pay almıştır ancak Bursa ve Kocaeli’ye göre ise inşaat sektörünün kentimiz ekonomisindeki ağırlığı daha fazla olmuştur.
Kentimizde hizmetler sektörü de kent ekonomisinden ciddi pay almaktadır. İstanbul’da hizmetler sektörü % 32,1 ile en çok payı alırken, Ankara, Bursa ve Kocaeli ekonomilerine göre hizmetler sektörü kentimiz ekonomisinde daha çok pay almaktadır.
Kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri alanında da kentimiz % 10,7 ile Ankara’dan sonra kent ekonomisine katkı bakımından en yüksek payı almaktadır.
İzmir’in iktisadi faaliyetlere göre ülke GSYİH’sından aldığı paylar büyükten küçüğe 2019 itibariyle aşağıdaki gibi olmuştur.
- ·İmalat sanayi % 7,6
- ·Sanayi % 7,3
- ·Gayrimenkul faaliyetleri % 6,8
- ·Hizmetler sektörü % 6,5
- ·Meslek, idari ve destek hizmet faaliyetleri % 5,7
- ·İnşaat % 5,5
- ·Kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri % 5,3
- ·Finans ve sigorta faaliyetleri % 4,7
- ·Tarım, ormancılık ve balıkçılık % 4,2
- ·Diğer hizmet faaliyetleri % 4,4
- ·Bilgi ve iletişim % 3,7
Kentimiz enginar, karnabahar, pırasa ve kereviz gibi birçok sebze ürününde ülkemizde lider konumda bulunmaktadır. 17,9 milyar TL tarımsal üretim ve 2,5 milyar $ tarım ihracatı ile ülkemiz tarım sektörüne önemli katkı sağlamıştır. Tarım sektöründe kendi kendine yeterli bir ülke olabilmenin öneminin sıkça dile getirildiği bugünlerde, kentimizin yakalamış olduğu bu ivme büyük önem taşımaktadır.
İzmir Türkiye geneli üretim alanı sıralamasında süs bitkileri üretim alanında % 30,3 ile 1. sırada, sebze üretim alanında % 4,6 ile 5. sırada, meyve alanında % 4,2 ile 7. sırada yer almaktadır.
İzmir'deki toplam tarım alanı büyüklükleri göz önüne alındığında; Bergama, Ödemiş, Torbalı, Bayındır Tire, Menderes ve Menemen öne çıkmaktadır. 2020 yılı itibariyle kentimiz canlı hayvan değeri söz konusu olduğunda kentimiz 7,8 milyar TL ile Türkiye üretiminin % 4’ünü gerçekleştirmekte ve 2. sırada yer almaktadır. Hayvansal ürünler üretim değeri bakımından 2,8 milyar TL ile Türkiye üretiminin % 2,6’sını karşılamakta ve 2. sırada yer almaktadır. 17,9 milyar TL’yi aşkın toplam tarımsal üretim değeri ile ülkemizin % 3,3’ünü karşılayarak 4. sırada yer almaktadır.
Kentimiz modern tarım yapısıyla öne çıkmaktadır. İzmir, birçok üründe verim ve kalite açısından Türkiye ortalamasının üzerinde değerlere sahiptir. Pamuk, tütün, zeytin-zeytinyağı, üzüm ve incir önemli bir yere sahip olup üretim ve ihracatı ile kent ekonomisine katkı sağlamaktadır. Geleneksel ürünlerin yanı sıra son dönemlerde organik tarım, seracılık, jeotermal seracılık, kesme çiçek, süs bitkileri, süt, narenciye, kuru yemiş, yaş meyve-sebze, şarapçılık, fidancılık, küçükbaş hayvancılık ve su ürünleri işleme yatırımları artmaya başlamıştır. Tarım sektörünün en önemli alt sektörlerinden biri birim alanda en yüksek verimliliğe sahip yaş sebze ve meyve sektörüdür. 2020 yılında İzmir’den yapılan yaş sebze ve meyve ihracatı % 20,3 artarak 193,9 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu oran ile İzmir Türkiye’de Mersin, Antalya ve Hatay’dan sonra 4. sırada yer almıştır.
Su ürünleri ve hayvansal mamuller de kentimiz için önemli bir gelir kaynağıdır. 2020 yılında İzmir’den yapılan su ürünleri ve hayvansal mamuller ihracatı % 10’a yakın bir artış göstererek 386,5 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu oran ile İzmir, İstanbul ve Muğla’nın ardından 3. sırada yer almaktadır.
İzmir; organik tarımın beşiği konumundadır. Özellikle son yıllarda organik tarım konusunda önemli gelişmeler olmuştur. İlk organik üretim çekirdeksiz kuru üzüm ile 1980'li yılların ortalarında İzmir'de başlamıştır. Kentimiz organik tarımda öncü olmaya devam etmektedir. İzmir ihracatta öncü konumda yer almakta olup organik tarımsal ürünlerle iştigal eden pek çok işletmeye ev sahipliği yapmaktadır. İzmir, katma değeri yüksek, ileri teknolojiye dayalı, tarımsal örgütlenmeyi başarabilmiş, rekabet gücünü arttırmış ve doğal kaynakları sürdürülebilir bir şekilde kullanma konusunda öncü rolünü sürdürmektedir.
İzmir’de sektörlere göre verilen kredi tutarları incelendiğinde 2020 yılı itibariyle en büyük payı 12,5 milyar TL ile toptan ticaret ve komisyonculuk almıştır. Sırasıyla 10,2 milyar TL ile enerji, 10,1 milyar TL ile gıda, meşrubat ve tütün, 8,1 milyar TL ile ziraat ve balıkçılık, 6,7 milyar TL ile inşaat, 6,5 milyar TL ile metal ve işlenmiş maden, 4,3 milyar TL ile denizcilik, 4,1 milyar TL ile tekstil ve tekstil ürünleri, 2,2 milyar TL ile turizm, 427 milyon TL ile finansal kuruluşlara kredi kullandırılmıştır.
İzmir’de yapı ruhsatı sayıları 2020 itibariyle 5.738 olmuştur. Bu rakam 2017 yılında 13.267 ile zirveye ulaşmış olup, 2019 yılını 3.543 ile kapatmıştır.
İzmir insan kaynağı ve coğrafi konumu başta olmak üzere sahip olduğu avantajları ile yabancı sermaye için de bir çekim merkezidir.
Tablo 2: İzmir’deki OSB’lere İlişkin Veriler
Kaynak: Ege Bölgesi Sanayi Odası, 2020
İzmir’deki OSB’ler içerisinde yer alan Ödemiş OSB’nin ise altyapı çalışmaları yeni bitmiştir.
İzmir’de yatırım teşvik istatistikleri incelendiğinde 2020 itibariyle kentimiz;
- · Düzenlenen 535 belge ile ülkemizin % 5,1’ini,
- · 12,2 milyar TL’lik sabit yatırım tutarı ile ülkemizin % 5,1’ini,
- · Yaratılan 13.106 kişilik istihdam ile ülkemizin % 4,3’ünü karşılamaktadır.
21 Ağustos 2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar ile ülkemizde ilk defa ilçe bazlı teşvik sistemine geçilmiştir. Buna göre İzmir’de Bayındır, Beydağ ve Kiraz’ın daha fazla teşvik almasının önü açılmıştır. Üstelik teşvik alacak sektörlerde OSB’lerde yatırım yapılması durumunda bir alt bölgenin desteğinden faydalanarak daha çok teşvik sağlanmasının da önü açılmıştır.
Ülkemiz sanayisinin geliştirilmesi için çevreye uyumlu ve iklime zarar vermeyecek sektörlere ve yerli/milli ürünlere desteklere önümüzdeki dönemde öncelik verileceği görülmektedir. Covid-19 sürecinin ertelenen sıfır atık, temiz, akıllı ve yeşil üretim, sürdürülebilir ve yeşil büyüme, yeşil teknoloji kavramlarına odaklanılmasını sağlayacağı düşünülmektedir. Önümüzdeki dönemde sağlık yatırımları, yeşil toparlanma ve düşük karbon ekonomisine geçiş için altyapı ve temiz enerji yatırımları ön planda olacaktır.
İzmir sanayi yapısı tekstil, hazır giyim, gıda, içki, tütün, petrokimya, mobilya, plastik, inşaat malzemeleri, tıbbi malzeme, ambalaj, döküm, uzay ve havacılık, savunma sanayi, yenilenebilir enerji, yazılım, otomotiv, demir çelik ve ayakkabı, ön plana çıkan endüstri dallarıdır. İzmir’de yer alan firmaların yoğun olarak faaliyet gösterdikleri endüstri dalları ise gıda ürünleri, makine ve ekipmanlar, metal ürünleri, kauçuk ve plastik ve kimyasal ürünler olarak sıralanmaktadır. Türkiye’nin önemli sanayi kuruluşlarının bir kısmı İzmir’de yer almaktadır.
İzmir’in 2019 yılı itibariyle kişi başına toplam elektrik tüketimi 4.663 kwh’dir. Bu rakam, 3.094 kwh. olan Türkiye ortalamasının yaklaşık % 50 üzerindedir. Türkiye'nin rüzgarıyla meşhur kenti İzmir, Türkiye'deki rüzgar enerjisi kurulu gücünün % 20'sini oluşturmaktadır. İzmir’in rüzgar, güneş, jeotermal, dalga, vb. temiz ile yenilenebilir enerji kaynaklarında ciddi potansiyeli bulunmaktadır.
Limanları ile özdeşleşen İzmir’in ekonomisinde ihracat önemli bir paya sahiptir. 1960’lı yıllardan bu yana hizmet veren Alsancak Limanı, Türkiye’nin en büyük konteyner limanları arasındadır.
Kuzey Ege Çandarlı Limanı projesinin hayata geçirilmesi halinde daha çok transit liman ve ana liman olarak hizmet vermesi beklenmektedir. Aliağa-Nemrut limanları ile Dikili ve Çeşme limanları da, hem kent ekonomisi hem de yolcu taşımacılığı için önemli limanlarıdır. Limanların yanısıra kentimizde yer alan serbest bölgeler de İzmir’in dış ticaret fazlası veren bir kent konumuna gelmesine katkı yapmaktadır.
Türkiye’nin üçüncü büyük şehri olan İzmir’de ticaretin büyük bir kısmı deniz yolu taşımacılığı ile sağlanmaktadır. Kentte liman önemli bir yapı oluşturmuştur ve kentin ulaşım sisteminde etkilidir. İzmir, ihracatının büyük bir bölümü denizyolu ile yapılmaktadır ve İzmir Alsancak Limanı Türkiye’nin başta gelen konteyner limanları arasında yerini almaktadır.
İzmir tarih boyunca turizm ile iç içe olmuştur. Özellikle sahil kesimindeki ilçelerde turizm faaliyetleri yoğun olarak yapılmaktadır. Yılın büyük bir kısmı güneş alan bir kent olması nedeniyle deniz-kum-güneş turizmi bakımından Türkiye’nin dört bir tarafından ve yurtdışından çok turist çekmektedir. Bununla birlikte jeotermal kaynakları ile sağlık turizm için de önemli bir yatırım potansiyeli taşımaktadır. İzmir’in turizmin çeşitli türlerinden daha çok pay alabilecek potansiyeli bulunmaktadır.
4 Ağustos 2019 tarihinde açılan İzmir-İstanbul Otoyolunun yanısıra Çandarlı Limanı, İzmir-Ankara Hızlı Tren Hattı, İzmir’den Antalya ve Çanakkale’ye kadar uzayacak otoyol bağlantıları ile İzmir Körfez Geçişi Projesi, yeni çevre yolları ve kent için toplu ulaşım etkinliğinin arttırılması İzmir’in ekonomik gelişimi için büyük önem taşıyacaktır.
Kaynaklar
- · Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
- · Ege Bölgesi Sanayi Odası
- · İzmir Kalkınma Ajansı
- · T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı
- · T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı
- · T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
- · T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı
- · T.C. Ticaret Bakanlığı
- · Türkiye İstatistik Kurumu
- · Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
Bilgi:
Erdem Alptekin
İzmir Ticaret Odası / İş Geliştirme Müdürlüğü / Araştırma ve Geliştirme Uzmanı